Κακάσχημος, καμπούρης, ξυπόλητος, μόνιμα φτωχός αλλά και σαρκαστής των πάντων, που σοφίζεται χίλια τεχνάσματα για να τα βολέψει στη ζωή. Και τα καταφέρνει μια χαρά – παρότι τρώει τις καρπαζιές του κάθε τόσο. Αυτός είναι ο περίφημος Καραγκιόζης, ο κεντρικός χαρακτήρας του παραδοσιακού τουρκικού και ελληνικού Θεάτρου Σκιών – το οποίο σε πολλές περιπτώσεις αποκαλείται με το όνομα του πρωταγωνιστή του. Στα τούρκικα ονομάζεται Karagoz, που σημαίνει μαυρομάτης.
Ως λαϊκός ήρωας, ο Καραγκιόζης εκπροσωπεί τον φτωχό, εξαθλιωμένο, πονηρό Έλληνα, στο περιβάλλον της Τουρκοκρατίας. Ζει σε παράγκα – απέναντι από το σεράι (παλάτι) του Βεζίρη – και περιστοιχίζεται από την οικογένειά του, τον φίλο του Χατζηαβάτη, τον θείο του Μπάρμπα-Γιώργο και άλλους χαρακτήρες.
.png)
Πού και πότε όμως γεννήθηκε αυτός ο απίστευτος τύπος που μας έχει κάνει πολλές φορές να ξεκαρδιστούμε στα γέλια;
Σχετικά με την καταγωγή του Καραγκιόζη υπάρχουν πολλές θεωρίες. Η πιο δημοφιλής είναι ότι γεννήθηκε στην Τουρκία και είναι δημιουργία του Σεΐχ Κιουστερί, που καταγόταν από την Προύσα.
Σύμφωνα με τον θρύλο, ο Χατζηαβάτης και ο Καραγκιόζης συμμετείχαν στην κατασκευή ενός τζαμιού για τον σουλτάνο Ορχάν, ο πρώτος ως επιστάτης και ο δεύτερος ως εργάτης. Οι διάλογοι των δύο ανδρών ήταν τόσο διασκεδαστικοί ώστε οι υπόλοιποι εργάτες σταματούσαν την εργασία τους για να τους παρακολουθήσουν. Όταν ο σουλτάνος πληροφορήθηκε την καθυστέρηση των εργασιών, διέταξε τον θάνατο του Καραγκιόζη και του Χατζηαβάτη. Αργότερα μετάνιωσε για την πράξη του και ο Κιουστερί δημιούργησε τις φιγούρες των δύο ηρώων με σκοπό να τον παρηγορήσει. Σήμερα στην Προύσα υπάρχει ένα μνημείο του Καραγκιόζη και του Χατζηαβάτη.
Από το 2010, μετά από εισήγηση του υπουργείου Πολιτισμού και Τουρισμού της Τουρκίας στην UNESCO, ο Καραγκιόζης (Karagoz) περιλαμβάνεται στον αντιπροσωπευτικό κατάλογο της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς της γείτονος χώρας.
Ο Καραγκιόζης στην Ελλάδα
Η παλαιότερη μαρτυρία για παράσταση Καραγκιόζη στον ελλαδικό χώρο χρονολογείται το 1809 και την τοποθετεί στην περιοχή των Ιωαννίνων. Αφορά παράσταση στην τουρκική γλώσσα, όπως περιγράφεται από τον ξένο περιηγητή Χόμπχαους, την οποία παρακολούθησε και ο λόρδος Βύρων. Παράσταση Καραγκιόζη αναφέρεται και από τον διπλωμάτη Πουκεβίλ στο έργο του Voyage dans la Grece που εκδόθηκε το 1820.
Οι πρώτοι Καραγκιοζοπαίχτες στα Ιωάννινα ήταν Αθίγγανοι και Εβραίοι. Το θεατρικό θέαμα διαδόθηκε και έκτοτε άρχισε να παίζεται στην ελληνική γλώσσα, με τα ίδια τεχνικά χαρακτηριστικά, διαμορφώνοντας όμως παράλληλα ξεχωριστό περιεχόμενο, αντλημένο από την ελληνική παράδοση.
Ωστόσο, όπως αναφέρει σε άρθρο του το ekriti.gr, ο Καραγκιόζης εξελληνίστηκε οριστικά στην Πάτρα, μέσα από τις καινοτομίες που επέφερε σε πρόσωπα και θέματα ο καραγκιοζοπαίχτης Μίμαρος – καλλιτεχνικό ψευδώνυμο του Δημητρίου Σαραντούνη (1865-1912).
Ο Μίμαρος δημιούργησε νέους χαρακτήρες (Κολλητήρι, Σιορ Διονύσιος, Βεληγκέκας), έστρεψε τις παραστάσεις του Καραγκιόζη και προς το ηρωικό δράμα (με αναφορές στους ήρωες του ’21), μεγάλωσε τη σκηνή τοποθετώντας την καλύβα και το σαράι, ενώ άρχισε να φτιάχνει τις φιγούρες με χαρτόνι και όχι από τενεκέ, όπως κατασκευάζονταν μέχρι τότε.
Ο μαθητής του Μίμαρου, Γιάννης Ρούλιας, δημιούργησε τον τύπο του Μπαρμπαγιώργου, ο Γιάννης Μώρος τον Σταύρακα και ο σπουδαίος καραγκιοζοπαίχτης Αντώνης Μόλλας (1871-1949) λιγότερο δημοφιλείς ήρωες, όπως τον Πεπόνια, τον Καικαί και τον Νώντα.
Οι παραστάσεις του Καραγκιόζη ήταν ιδιαίτερα δημοφιλείς στη χώρα μας μέχρι τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και προσέλκυαν κόσμο κάθε ηλικίας. Σταδιακά, μετά τον πόλεμο και με την άνοδο του κινηματογράφου, ο Καραγκιόζης άρχισε να χάνει την αίγλη του και περιορίστηκε μόνο στο παιδικό κοινό. Στις μέρες μας και τα παιδιά ακόμα φαίνεται να τον εγκαταλείπουν έχοντας ανακαλύψει νέους ήρωες από την τηλεόραση και το διαδίκτυο.
Οι χαρακτήρες
Σε κάθε έργο μπορεί να αναφέρονται και άλλοι βοηθητικοί χαρακτήρες, αλλά οι πιο συνηθισμένοι από αυτούς είναι οι:
Καραγκιόζης, ο πρωταγωνιστής του θεάτρου σκιών. Σύμφωνα με τον συγγραφέα Γιώργο Ιωάννου, “το σπουδαιότερο μήνυμά του μπροστά στην απελπισία της νεοελληνικής ζωής είναι ο αντιστασιακός αμοραλισμός του και το αιώνιο κέφι του”.
Χατζηαβάτης, φίλος του Καραγκιόζη. Φοράει τουρκική φορεσιά και σκούφια. Είναι τίμιος και σοβαρός, αλλά συχνά ενδίδει στους πειρασμούς του Καραγκιόζη και διαπράττει μαζί του διάφορες μικροαπάτες. Του αρέσει να κολακεύει τους ισχυρούς και στη νεοελληνική ζωή έχει ταυτιστεί με τον δουλοπρεπή τύπο, “τον αιώνια συμβιβαστικό και συνεργαζόμενο πάντα με τις δυνάμεις κατοχής της εξουσίας”. (Ιωάννου)
Κολλητήρης (ή Σπίθας), Κοπρίτης (ή Σβούρας) και Μυριγκόγκος (ή Μπιριγκόγκος ή Μιρικόκος ή Πιτσικόκος ή ακόμα και Μπιτσικόκος), τα τρία παιδιά του Καραγκιόζη (ή και Κολλητήρια, όταν τα φωνάζει όλα μαζί). Ο Πιτσικόκος είναι το μικρότερο παιδί, ο Κοπρίτης (εύσωμος παρά την έλλειψη φαγητού) το μεσαίο και ο Κολλητήρης ο μεγαλύτερος – «κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωσιν» του πατέρα του.
Αγλαΐα, η γυναίκα του Καραγκιόζη. Συνήθως δεν εμφανίζεται στην σκηνή, αλλά η χαρακτηριστική γκρινιάρικη φωνή της ακούγεται μέσα από το σπίτι του Καραγκιόζη. Είναι πάντα υπομονετική με τα καμώματα του άντρα της και πάντα έγκυος.
Μπάρμπα-Γιώργος, θείος του Καραγκιόζη. Είναι μεγαλόσωμος, φουστανελοφόρος, με χαρακτηριστική προφορά. Είναι δυνατός και γενικά αγριάνθρωπος. Συνήθως δέρνει τον Βεληγκέκα για να προστατεύσει τον ανιψιό του.
Σταύρακας, φίλος του Καραγκιόζη που συχνά πυκνά τον χλευάζει. Είναι μάγκας και ψευτοπαλληκαράς.
Σιορ Διονύσιος ή Νιόνιος, Ζακυνθινός, με ιταλική παιδεία και κατά φαντασία αριστοκράτης, ο οποίος φέρει έντονη επτανησιακή προφορά. Εμφανίζεται πάντοτε τραγουδώντας παραδοσιακά τραγούδια. Είναι ενημερωμένος για τα δρώμενα, ευγενής και χαριτωμένος, αλλά επίσης και αφελής.
Μορφονιός. Είναι υπερβολικά άσχημος, με μεγάλο κεφάλι και τεράστια μύτη, αλλά θεωρεί τον εαυτό του μέγα εραστή.
Εβραίος, του οποίου το αληθινό όνομα είναι Σολομών ή Σολομός, όπως τον αποκαλεί ο Καραγκιόζης. Είναι ο έμπορος της πόλης και πιο συγκεκριμένα της Θεσσαλονίκης. Είναι πλούσιος, τσιγκούνης, πονηρός αλλά και δειλός, φοράει λόγω θρησκείας κιπά στο κεφάλι. Έχει επίσης άλλα δύο ονόματα: Χαχαμίκος και Μωυσής.
Βεληγκέκας, Τουρκαλβανός, εκτελεστικό όργανο του Πασά. Είναι φύλακας στο σεράι και συνήθως χτυπάει τον Καραγκιόζη κάθε φορά που θέλει να μπει μέσα.
Βεζίρης, ο Πασάς του σαραγιού, ο οποίος αντιπροσωπεύει την τουρκική εξουσία.
Κόρη του Βεζίρη, αντικείμενο πόθου του Καραγκιόζη.
Μπέης, Πλούσιος αστός, που αναθέτει δουλειές στο Καραγκιόζη μέσω του Χατζηαβάτη.
.png)
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου